Esther Mars (42) begeleidt gezinnen wanneer er rouw op hun pad komt. Hoe ga je om met verliessituaties als echtscheidingen, ernstige ziekte of zelfs overlijden? Haar nieuwe praktijkruimte in Oudleusen is bijna af. Een warme, huiselijke omgeving waar gezinnen samen kunnen komen: “Het liefst coach ik het hele gezin. Kinderen resoneren met ouders en andersom. Ik wil ouders tools geven hoe ze met de situatie om kunnen gaan. Bij mij mogen ze hun vragen stellen en onzekerheden bespreken. Ik wil graag dat gezinnen gezien worden wanneer ze te maken krijgen met rouw. Je hóéft niet te ploeteren en vol te houden. Er is heel veel wat je kan doen maar veel mensen weten op dat moment niet hóé en wat dan? Ze zitten er midden in en een reisgids kan dan erg welkom zijn.”
“Ik geef betekenis aan alles waar wij als gezin doorheen zijn gegaan.”
Esther merkt dat veel mensen een drempel over moeten om verliesbegeleiding in te zetten en wil juist daarom dit onderwerp bespreekbaar maken en op de kaart zetten. Niet op de laatste plaats omdat ze zelf in 2014 gediagnostiseerd werd met borstkanker en met haar hele gezin in de rollercoaster van ziekte en verlies terecht kwam: “De laatste pijler in de cirkel van verlies, is betekenis geven. Door te doen wat ik nu doe, geef ik betekenis aan alles waar wij als gezin doorheen zijn gegaan. Ik mag mijn ervaring doorgeven aan anderen. Wanneer mensen vertellen dat het hun zo geholpen heeft, is dat niet allen mijn cadeau aan hun maar ook het mooiste cadeau wat ze aan mij kunnen geven.”
Al jong kreeg ze zelf te maken met verlies: “Mijn zus heeft een verstandelijke beperking. Ze is 2 jaar jonger dan ik en dat ik zo staande ben gebleven in mijn ziekteproces vind zijn oorsprong in onze gezinssituatie. Ik was al heel jong gewend om voor mijzelf te zorgen. Mijn zus was een zorgintensief kind en stond altijd op de voorgrond. Nu zie ik dat ik opgroeide met een levend en een diffuus verlies. Een levend verlies is een verlies wat in elke nieuwe levensfase weer terug komt. Mijn zusje kon niet naar een normale school maar moest naar het speciaal onderwijs. Ze kon niet op zichzelf gaan wonen maar moest begeleid wonen. Ze wordt volgende maand 40 maar functioneert op 2-3 jarige leeftijd. Mijn ouders bleven daardoor altijd in de peutertijd.”
En hoeveel Esther ook houdt van haar zus, het was niet altijd gemakkelijk: “Het is ook een diffuus verlies. Anderen konden, begrijpelijk, niet goed inschatten wat de impact is van het hebben van een zusje met een beperking. Verstandelijk snapte en snap ik heel goed dat zij op de eerste plek komt want ik kan mezelf redden. Maar hoe goed ik het ook kon beredeneren, gevoelsmatig was ik natuurlijk wel eens jaloers op vriendinnetjes die op woensdagmiddag leuke dingen konden doen met hun moeder.”
Met haar ouders kon ze hierover later gelukkig goede gesprekken voeren: “Als mijn zusje ergens niet welkom was, dan gingen we allemaal niet. We hebben haar altijd helemaal geaccepteerd zoals ze is. Ik besef me dat het voor ons allemaal een stuk levend verlies is.”
Rouw is als een vingerafdruk.
Esther coacht gezinnen en geeft daarnaast trainingen in de zorg en in het onderwijs. Ze wil haar missie nog grootser verspreiden en is enorm gemotiveerd om haar ervaringen te delen met studenten van zorgopleidingen: “Zelf heb ik voor mijn ziekte in de zorg gewerkt. Ik merk nu dat ik in de trainingen die ik geef verschillende vormen van rouw en verlies vanuit persoonlijke ervaring kan overdragen. Alle studenten nemen dit mee naar hun stage- en werkplekken. Er is zoveel wat ze kunnen doen maar ze moeten wel leren hoe. Die tools leer ik ze heel graag. Ik voel aan alles dat dit is wat ik te doen heb. Het is zo belangrijk dat je leert wat rouw eigenlijk is en wat studenten kunnen doen als ze in zo’n situatie terecht komen. Ze komen elke keer weer binnen in een nieuw huis, waar je je weer moet verhouden tot het gezin en hun verdriet. Heb je te maken met een gezin met een kind met een beperking? Is er iemand ernstig ziek? Hoe gaat het met alle andere leden van het gezin? Waar kan je op letten en extra aandacht aan schenken? Dat zijn best lastige situaties als je zelf jong bent en nog niet of nauwelijks in aanraking bent gekomen met rouw.”
Ze spreekt vurig en vol passie over haar missie waaruit haar onderneming Bij 5 Coaching is ontstaan: “De 5 staat symbool voor ons gezin en voor dat iedereen het op zijn eigen manier mag doen. Rouw is als een vingerafdruk. Ik kan niet zeggen: ik heb een tool en die past voor jou, jou én jou. Ik heb zelf ervaren dat het voor iedereen anders is.”
Terug naar die dag waarop ze het knobbeltje voor het eerst voelde: “We kregen het nieuws als donderslag bij heldere hemel. Ik was aan het douchen en ik voelde een bultje in mijn borst. Eerst vraag je je af: moet ik er wat mee? Ik heb de huisarts gebeld en ik kon pas 1,5 week later terecht. Ik dacht: prima, het is vast niets. Ik was er heel relaxt onder. Maar de dag dat ik naar de huisarts ging voelde ik, dit is niet goed. Toen ik daarna haar reactie zag wist ik: dit is niet oké. Ik zag dat ze schrok. Ik moest ongeveer 10 minuten naar huis rijden en voor ik thuis was had het ziekenhuis al gebeld.”
“Ik zei: En nu wil ik het weten.”
Al heel snel moest Esther naar het ziekenhuis voor vervolgonderzoeken: “Ik moest een paar dagen wachten en dat was heel spannend. We hadden de kinderen nog niets verteld maar je merkt dat je spanning opbouwt. Een paar weken geleden belde een cliënt mij op en zij zei: “Esther je moet tegen alle ouders zeggen dat ze het gelijk aan hun kinderen moeten vertellen.” Ze vertelde dat toen haar moeder ziek was ze gelijk zag aan oma’s gezicht dat er iets niet goed was. Ze had zich lang afgevraagd of ze iets verkeerd had gedaan. Kinderen hebben voelsprieten voor niet pluis gevoelens. Ze denken altijd: wat heb ik fout gedaan? Ben ik stout geweest? Of, als ik dit of dat niet had gedaan, dan was het vast niet gebeurd.”
De eerste ervaringen in het ziekenhuis waren niet fijn: “Ik had een arts waarbij ik me niet op mijn gemak voelde. Hij was heel autoritair. Ik onder. Maar de dag dat ik naar de huisarts ging voelde ik, dit is niet goed. Toen ik daarna haar reactie zag wist ik: dit is niet oké. Ik zag dat ze schrok. Ik moest ongeveer 10 minuten naar huis rijden en voor ik thuis was had het ziekenhuis al gebeld.” moest zijn hele verhaal aanhoren maar het is zó overweldigend. Ik kon het eerste deel nog niet eens verwerken en moest stil luisteren naar de rest. Het gaf een gevoel van paniek. Je krijg ‘s ochtends allemaal onderzoeken en ‘s middags pas de uitslag. Hij had de foto’s al gezien maar moest het nog verder bekijken en wilde het nieuws nog niet vertellen. Tot ik heb gezegd: En nu wil het nu weten.”
Ik moest mijn kinderen vertellen dat ik borstkanker heb, onmogelijk.
Een oplettende verpleegkundige kwam niet veel later naar Esther toe om te polsen of deze arts wel bij haar paste: “Ik dacht eerst, ja tuurlijk gewoon aanpassen. Ik kan het niet maken om te zeggen van niet, dat is zo lullig. Tot zij zei: realiseer je dat je nog heel veel jaren op pad bent met deze arts. Het moet wel goed voelen. Toen dacht ik, dit gaat niet over hem maar over mij en ben ik toch geswitcht. Ze benaderde mij vanuit de ontmoeting. Zij zag aan alles dat ik helemaal niet gelukkig was met hem. Alles was al zo stressvol en hij maakte het eigenlijk alleen nog maar erger. Ik heb er van geleerd om met mijn cliënten altijd te onderzoeken of er een klik is. Als die er niet is, kan je thema’s als rouw en verlies niet met elkaar aankijken. Het kan dus ook heel krachtig zijn om te zeggen dat een klik er niet is.”
Als je voor Esther kiest, kies je voor veerkracht: “Ja, daar mag je vanuit gaan. Deze arts vertelde mij: meld je maar voor een halfjaar ziek. Ik dacht, dat kan helemaal niet! Ik vier dit weekend sinterklaas met de cliënten.”
Esther lacht…: “De volgende dag wist ik wel dat dat niet kon. Het halve jaar werd uiteindelijk drie jaar. Maar we bleven wel heel erg van het vieren. Ik was heel ziek van de chemo’s en ik wilde nooit trouwen. Ik zag de meerwaarde niet van in. Zo lang samen, wat verandert er nou? Ricardo zei: je bent zo ziek van de chemo’s, je hebt iets positiefs nodig om op te focussen. Hij vroeg me ten huwelijk. Aan het einde van het hele ziekteproces hebben we op die dag het leven en de liefde gevierd. Ik help gezinnen kijken naar wat er wél te vieren valt.”
Ze kocht samen met haar man Ricardo 12 jaar geleden een prachtig huis op het platteland en toverden het in 2,5 jaar om tot hun landelijke droomplek. Ze stonden midden in het leven en kregen drie dochters: “Het ging ons voor de wind. We hadden een fijn leven en woonden op een mooie plek waar we veel buiten konden zijn. Je kan het ziekte proces niet wegnemen maar je kan wel kijken naar: wat hebben wij als gezin in deze periode nodig?”
Ze werd naar huis gestuurd met de boodschap: vertel je kinderen dat je borstkanker hebt: “Maar dat is onmogelijk. Het is alsof je vertelt dat je een leuk uitje gaat doen maar niet zegt wanneer, met wie en waar naar toe. Kinderen blijven vragen stellen en dat bleef ook maar doorgaan. Ik heb toen op bol.com gezocht en kocht het boek Mama’s borst is ziek. Het kon niet meer wachten en ze moest het aan de kinderen vertellen. We zeiden, we weten nog niet precies hoe het gaat, maar waarschijnlijk gaat het zo. En als het anders wordt, dan vertellen we het jullie. Ik heb geleerd dat het belangrijk is om eerlijk te zijn. Anders gaan ze het invullen en dat maakt het nog zoveel spannender dan de waarheid.”
“We spreken dezelfde taal.”
Esther gooide het roer om na haar ziekte: “De zorg voor mij was heel goed maar er was niets voor mijn gezin. Ik vind dat elk gezin dat te maken krijgt met kanker of een andere ernstige ziekte vanaf dag 1 tools moet kunnen krijgen. Dat je niet eerst hoeft te worstelen en onzeker moet worden om vervolgens pas grip te krijgen. Het eerste gevoel is dat je je kinderen wil beschermen voor dit soort thema’s maar dat kan nu eenmaal niet. Het is zo waardevol om te leren hoe je daar woorden aan kan geven. Ouders komen soms zo ontredderd bij mij met veel verdriet en pijn. Als ze weten dat ze dood gaan of daar bang voor zijn, hoe vertel je dat dan aan de kinderen? Het is zo veel en zo groot. Ik wil deze mensen laten ervaren dat je weer mag doorademen. You can’t stop the waves, but you can learn to surf.”
Tijdens ons gesprek vertelt ze het een paar keer: “Mensen zeggen: we spreken dezelfde taal, je snapt het zo goed. En dat is ook zo. Ik weet waar ze doorheen gaan, dat geeft een bepaalde verbinding. Ik heb wel wat levenservaring. Het is heel bijzonder om in zo’n proces mee te mogen gaan.”
Esther is zichtbaar ontroerd: “Het maakt dat de zware reis die ik met mijn gezin heb moeten afleggen, niet voor niets is geweest.”
Je vergeet soms hoe je voor jezelf moet zorgen en kunt ontspannen.
Door haar creativiteit in te zetten, weet Esther zware onderwerpen licht te maken: “Wanneer je met verlies te maken hebt, ben je vaak heel erg aan het volhouden. Dat is goed want dat maakt dat je staande blijft maar het zorgt er ook voor dat je soms onderweg jezelf verliest. Dat je vergeet hoe je voor jezelf moet zorgen en kunt ontspannen. Op dat stuk heb je soms beelden nodig om van je hoofd naar je hart te komen, omdat je de woorden er niet voor hebt. Door beelden kan je geraakt worden en weer durven delen.”
Ze gebruikt materialen zoals play mobile en associatiekaarten: “Ik leg er dan een aantal neer en stel de vraag: Welke past bij vandaag? Dat is heel anders dan rechtstreeks vragen hoe gaat het? Als je de kaarten ziet liggen, kies je eentje op gevoel. Daar komt een herinnering bij naar boven of het staat metafoor voor iets. Vanuit deze verbinding is het makkelijker om in gesprek te komen.”
“Waar ben jij aan toe om over te praten?”
Wanneer Esther met kinderen aan de slag gaat, komt er een vintage koffer vol spulletjes tevoorschijn: “Dan gaan ik bijvoorbeeld samen met een kindje op de grond zitten. Het is spelenderwijs een stuk psycho educatie. Ik vraag eerst wie het gezin is en “Je vergeet soms hoe je voor jezelf moet zorgen en kunt ontspannen.” het kind mag dan alle poppetjes opzoeken. Het gaat allemaal vanuit spel. Ik pak dan een bedje er bij en zeg dat ik zie dat er een bed in de kamer staat. Wie ligt daar in? Ja, papa ligt daar in. En waarom dan? Ik vind het heel belangrijk om aan te sluiten bij het gezin. Ouders mogen kiezen of ze hier bij zijn of niet. Als we op een punt komen dat ik merk dat een kind loyaliteitsgevoelens krijgt en bepaalde dingen niet durven te vertellen, schakelen we over naar een sessie met z’n tweeën. Soms zijn kinderen bang om hun verdriet te laten zien. Bang dat papa of mama dan ook moet huilen. In overleg met de ouders gaat het op deze manier heel natuurlijk.”
Ze wil graag dat iedereen in een gezin gehoord en gezien wordt: “Ik was tijdens mijn ziekte heel positief. In het ziekenhuis adviseerden ze dat ik in naar een medisch psycholoog moest. Zij had het hele programma voor mij al uitgestippeld! We konden geen dingen bespreken waar ik nú mee zat die pas voor de 6e sessie op het programma stonden. Een vervelende maar goede les voor mij om zelf vanuit de ontmoeting te werken. Wat wil jij op dat moment aan mij vertellen? Misschien wil je aan het einde van het verhaal beginnen in plaats van aan het begin. Waar ben jij aan toe om over te praten? Wat is voor jou nu belangrijk en waar heb je nu verdriet over?”
Het lukte haar om haar persoonlijke ervaring te verweven met haar opgedane professionele kennis: “Ik leerde in mijn opleiding dat de dingen die ik intuïtief deed, kloppen. Er zit vaak een bepaald verlangen naar een soort reisgids. Rouwen om deze situatie of persoon, heb je nog nooit gedaan. Als iemand gaat overlijden zeggen mensen ook vaak: ik heb maar één kans en kan dit niet meer over doen.”
Er is een begin maar ook een einde aan periodes in je leven. Zelf gaf ze een ‘hoera ik heb weer haren’ feest: “Als we ziek worden of een heftige periode hebben in ons leven, missen we vaak ankerpunten. Momenten waarop we even op adem mogen komen. Momenten waarop je even mag vieren dat je een hobbel genomen hebt voor je aan de volgende hobbel begint. Ik hou van de herfst en de lente. Loslaten in de herfst. Als je bij mij komt wil ik graag dat je de warmte voelt. Dat je op je gemakt bent en je thuis voelt. De kaarsjes aan, dekentje er bij. En bloeien en groeien in de lente. Ik sta voor veerkracht. Er komt weer groei. Ik ben snel gepassioneerd en enthousiast. Als je bij mij komt ga ik ver voor jou, ik ben er voor je. Je mag me altijd appen en om advies vragen, dat vind ik fijn.”
“Het leven wordt voorwaarts geleefd en achterwaarts begrepen.”
Het is een positieve olievlek die Esther creëert. De liefdevolle invloed op de kids en in de toekomst weer hun kinderen enzovoorts. Ze geeft een gevoel van rust en kracht mee: “Jij komt misschien alleen binnen maar er staat ook een hele familielijn achter je. In periodes van rouw en verlies wordt dat extra en soms pijnlijk, duidelijk. Hoe ben jij opgevoed door jouw ouders en zij weer door hun ouders? Het leert je begrijpen waarom je ouders zijn zoals ze zijn en waarom jij dingen doet zoals je ze doet. Het leven wordt voorwaarts geleefd en achterwaarts begrepen.”
